A. TÓM TẮT LÍ THUYẾT
I. ĐỘT BIẾN GEN LÀ GÌ?
- Khái niệm: Đột biến gen là những biến đổi trong cấu trúc của gen liên quan tới một hoặc một số cặp nucleotit trên ADN.
- Phân loại:
+ Mất 1 cặp nucleotit (hình b)
+ Thêm 1 cặp nucleotit (hình c)
+ Thay thế 1 cặp nucleotit (hình d)
→ Đột biến gen là biến dị di truyền được.
* Đột biến làm mất hoặc thêm một cặp nuclêôtit trong gen gây hậu quả lớn hơn cả vì mã di truyền bị thay đổi kể từ vị trí xảy ra đột biến dẫn đến làm thay đổi trình tự axit amin trong chuỗi polypeptit và làm thay đổi chức năng của protein.
II. NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH ĐỘT BIẾN GEN:
Do ảnh hưởng phức tạp của môi trường trong và ngoài cơ thể làm rối loạn quá trình tự sao của ADN (sao chép nhầm) → ADN con sinh ra khác với ADN mẹ.
- Tự nhiên: những biến đổi bất thường trong sinh lý, sinh hóa trong tế bào.
- Nhân tạo: con người gây đột biến bằng các tác nhân vật lý, hóa học hoặc sinh học (chất độc hóa học, phóng xạ, ô nhiễm môi trường, vi khuẩn, virut...).
+ Tác nhân vật lý: tia phóng xạ (tia X, tia gamma, chùm nơtron...), tia tử ngoại, sốc nhiệt (do thay đổi nhiệt độ đột ngột)...
+ Tác nhân hoá học: các hoá chất độc: thuốc trừ sâu, các chất độc hoá học...
+ Tác nhân sinh học: virut viêm gan B, hecpet virut…
III. VAI TRÒ CỦA ĐỘT BIẾN GEN:
- Sự biến đổi cấu trúc phân tử của gen → thường gây biến đổi cấu trúc của protein mà nó mã hóa → dẫn đến biến đổi kiểu hình.
- Đa số đột biến gen tạo ra các gen lặn.
+ Chúng chỉ biểu hiện ra kiểu hình khi ở thể đồng hợp và trong điều kiện ngoại cảnh thích hợp.
+ Qua giao phối, nếu gặp tổ hợp gen thích hợp, một đột biến vốn là có hại có thể trở thành có lợi.
- Các đột biến gen biểu hiện ra kiểu hình thường có hại cho bản thân sinh vật. Vì:
+ Đột biến gen làm biến đổi cấu trúc prôtêin mà nó mã hoá dẫn đến làm biến đổi kiểu hình.
+ Đột biến gen phá vỡ sự hài hoà, thống nhất trong kiểu gen đã qua chọn lọc tự nhiên và duy trì lâu đời trong điều kiện tự nhiên, gây ra những rối loạn trong quá trình tổng hợp prôtêin.
- Đột biến gen đôi khi có lợi cho sinh vật và con người, có ý nghĩa trong chăn nuôi, trồng trọt, chọn giống và tiến hóa.
B. CÂU HỎI THẢO LUẬN
Bài 21 trang 62: Quan sát hình 21.1 và trả lời các câu hỏi sau:
- Cấu trúc của đoạn gen bị biến đổi khác với cấu trúc của đoạn gen ban đầu như thế nào? Hãy đặt tên cho từng dạng biến đổi đó.
- Đột biến gen là gì?
Trả lời:
- Số lượng và trình tự các cặp nucleotit ở đoạn (b), (c), (d) khác so với đoạn (a)
+ Đoạn (b) là đột biến gen dạng mất (cặp X-G)
+ Đoạn (c) là đột biến gen dạng thêm (cặp T-A)
+ Đoạn (d) là đột biến gen dạng thay thế (cặp A-T thành cặp G-X)
- Đột biến gen là những biến đổi trong cấu trúc của gen liên quan tới một hoặc một số cặp nucleotit trên ADN.
Bài 21 trang 63: Hãy quan sát các hình sau đây và cho biết: đột biến nào có lợi, đột biến nào có hại cho bản thân sinh vật hoặc đối với con người.
Trả lời:
- Hình 21.2 , 21.3 là đột biến gen có hại.
- Hình 21.4 là đột biến gen có lợi cho bản thân sinh vật và cả con người.
C. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
Bài 1 (trang 64 sgk Sinh học 9): Đột biến gen là gì? Cho ví dụ.
Lời giải:
- Đột biến gen là những biến đổi trong cấu trúc của gen liên quan đến 1 hoặc 1 số cặp nuclêôtit.
- Một số ví dụ về đột biến gen:
+ Bệnh hồng cầu hình lưỡi liềm ở người là do dạng đột biến thay thế một cặp nuclêôtit.
+ Bệnh bạch tạng do đột biến gen lặn gây nên.
+ Đột biến gen trội gây nên tay 6 ngón, ngón tay ngắn.
+ Bệnh máu khó đông, bệnh mù màu do đột biến gen lặn trên nhiễm sắc thể X.
Bài 2 (trang 64 sgk Sinh học 9): Tại sao đột biến gen thường có hại cho bản thân sinh vật. nêu vai trò và ý nghĩa của đột biến gen trong thực tiễn sản xuất.
Lời giải:
- Đột biến gen biểu hiện ra kiểu hình thường có hại cho bản thân sinh vật vì đột biến gen làm biến đổi cấu trúc prôtêin mà nó mã hoá dẫn đến làm biến đổi kiểu hình. Chúng phá vỡ sự thống nhất hài hoà trong kiểu gen đã qua chọn lọc tự nhiên và duy trì lâu đời trong điều kiện tự nhiên, gây ra những rối loạn trong quá trình tổng hợp prôtêin.
- Vai trò của đột biến gen: đột biến gen đa số tạo ra các gen lặn, chúng chỉ biểu hiện ra kiểu hình khi ở thể đồng hợp và trong môi trường thích hợp. Qua giao phối, nếu gặp tổ hợp gen thích hợp, một đột biến vốn có hại có thể trở thành có lợi, làm tăng khả năng thích ứng của sinh vật với các điều kiện ngoại cảnh, có ý nghĩa đối với chăn nuôi và trồng trọt. Ví dụ: Đột biến làm tăng khả năng chịu hạn và chịu rét ở lúa…
Bài 3 (trang 64 sgk Sinh học 9): Hãy tìm thêm một số ví dụ về đột biến gen phát sinh trong tự nhiên hoặc do con người tạo ra.
Lời giải:
* Đột biến do con người tạo ra:
+ Tạo ra đột biến mai vàng 150 cánh.
+ Sầu riêng cơm vàng hạt lép (ở Cái Mơn - Bến Tre).
+ Đột biến làm tăng khả năng chịu hạn và chịu rét của cây lúa.
+ Đột biến gen do chất độc màu da cam.
* Đột biến phát sinh trong tự nhiên:
+ Bò 6 chân.
+ Củ khoai có hình dạng giống người.
+ Người có bàn tay 6 ngón.
+ Bê con có cột sống ngắn.
+ Gà con có đầu dị dạng, chân ngắn.
+ Chó dị dạng năm chân.
