A. TÓM TẮT LÝ THUYẾT
1. Từ trường của Trái Đất
Trái Đất có từ trường. Ta có thể thấy một số hiện tượng liên quan đến từ trường Trái Đất như hiện tượng cực quang.
Khi nghiên cứu từ trường Trái Đất, các nhà khoa học đã vẽ được bản đồ mô tả độ mạnh của từ trường Trái Đất theo từng vùng: Từ trường mạnh ở phía địa cực và yếu hơn ở vùng Xích đạo.
2. Cực Bắc địa từ và cực Bắc địa lí
Cực Bắc địa từ và cực Bắc địa lí không trùng nhau. Cực Bắc địa từ nằm trên trục từ, cực Bắc địa lí nằm trên trục quay Trái Đất.
3. Sử dụng la bàn để tìm hướng địa lí
- Cấu tạo la bàn thông thường gồm: một vỏ hộp có mặt kính bảo vệ, một kim nam châm có thể quay tự do trên một trục cố định và một mặt số có thể quay độc lập với kim nam châm.
- Xác định hướng địa lí của một đối tượng:
+ Chọn đối tượng mà ta cần xác định hướng địa lí.
+ Đặt la bàn trên mặt phẳng ngang. Chờ cho kim la bàn đứng yên, xoay la bàn sao cho vạch 0 trùng với cực Bắc của kim nam châm.
+ Đọc giá trị của góc hợp bởi hướng đối tượng cần xác định và hướng Bắc trên la bàn.
CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA
Mở đầu trang 98 Bài 20 KHTN lớp 7: Vì sao thanh nam châm khi treo tự do luôn chỉ hướng bắc - nam?
Trả lời:
Thanh nam châm khi treo tự do luôn chỉ hướng bắc – nam là vì Trái Đất cũng là một nam châm khổng lồ và tác dụng lực từ lên thanh nam châm khi treo cân bằng làm cho nó luôn chỉ theo hướng bắc – nam.
1. Từ trường của Trái Đất
Câu hỏi thảo luận 1 trang 99 KHTN lớp 7: Trả lời câu hỏi đã nêu đầu bài: Vì sao thanh nam châm khi treo tự do luôn chỉ hướng bắc - nam?
Trả lời:
Thanh nam châm khi treo tự do luôn chỉ hướng bắc – nam là vì từ trường tồn tại ở mọi nơi trên Trái Đất, do đó nó sẽ chịu ảnh hưởng từ trường của Trái Đất và chỉ về hướng hai cực bắc – nam địa lí.
Câu hỏi thảo luận 2 trang 99 KHTN lớp 7: Trên Hình 20.3, độ mạnh của từ trường giảm dần theo thứ tự màu sắc như sau: đỏ, vàng, lục, lam, lơ. Việt Nam nằm trong vùng có từ trường mạnh hay yếu?
Trả lời:
Việt Nam nằm trong vùng có từ trường tương đối mạnh (màu vàng nhạt).
2. Cực Bắc địa từ và cực Bắc địa lí
Câu hỏi thảo luận 3 trang 99 KHTN lớp 7: Quan sát Hình 20.4:
a) Đường sức từ của Trái Đất có những điểm nào giống với đường sức từ của một nam châm thẳng?
b) Hãy chỉ rõ các cực địa từ và cực địa lí trên Hình 20.4. Nhận xét chúng có trùng nhau không?
Trả lời:
a) Đường sức từ của Trái Đất giống với đường sức từ của một nam châm thẳng là đều là những đường cong nối hai cực, nơi có từ trường mạnh là ở hai cực có mật độ đường sức từ dày.
b)
- Cực Bắc địa lí và cực Nam địa lí là nơi giao nhau của trục quay và bề mặt Trái Đất.
- Cực Bắc địa từ và cực Nam địa từ là nơi giao nhau của trục từ và bề mặt Trái Đất.
Trục từ và trục quay của Trái Đất không trùng nhau.
3. Sử dụng la bàn để tìm hướng địa lí
Câu hỏi thảo luận 4 trang 101 KHTN lớp 7: Vì sao khi sử dụng la bàn, ta phải để la bàn xa các nam châm hoặc vật có từ tính?
Trả lời:
Vì các vật có từ tính để gần la bàn sẽ hút hoặc đẩy kim la bàn làm lệch kết quả.
Luyện tập trang 101 KHTN lớp 7: Kim la bàn có chỉ đúng hướng Bắc địa lí không? Vì sao?
Trả lời:
Kim la bàn chỉ theo hướng của đường sức từ tại địa phương ấy nên không chỉ đúng hướng bắc địa lí.
Vận dụng trang 101 KHTN lớp 7: Em hãy xác định hướng của cổng nhà em .
Trả lời:
Để xác định hướng nhà em cần thực hiện như sau:
- Đặt la bàn trên mặt phẳng nằm ngang. Chờ cho kim la bàn đứng yên, xoay la bàn sao cho vạch số 0 trùng với cực Bắc của kim nam châm.
- Đọc giá trị của góc hợp bởi hướng của cổng cần xác định và hướng Bắc trên la bàn.
BÀI TẬP SÁCH GIÁO KHOA
Bài 1 trang 101 KHTN lớp 7: Nêu một số hiện tượng chứng tỏ Trái Đất có từ trường .
Trả lời:
Một số hiện tượng chứng tỏ Trái Đất có từ trường:
- Từ trường của Trái Đất ngăn cản các bức xạ nguy hiểm từ Mặt Trời, bảo vệ sự sống trên Trái Đất.
- Thanh nam châm, kim la bàn khi đứng cân bằng đều chỉ hướng Bắc – Nam.
Bài 2 trang 101 KHTN lớp 7: Quan sát Hình 20.4, em hãy cho biết độ lớn của từ trường Trái Đất tại Xích đạo lớn hơn, nhỏ hơn hay bằng với độ lớn của nó tại Bắc cực? Giải thích?
Trả lời:
Hình 20.4 cho biết độ lớn của từ trường Trái Đất tại Xích đạo nhỏ hơn độ lớn của nó tại Bắc cực vì tại hai đầu cực bắc và nam có từ trường mạnh nhất (mật độ đường sức từ nhiều nhất).
SÁCH BÀI TẬP
Bài 20.1 trang 54 SBT Khoa học tự nhiên 7: Vì sao có thể nói Trái Đất là một thanh nam châm khổng lồ?
A. Vì Trái Đất hút tất cả các vật về phía nó.
B. Vì Trái Đất hút các vật bằng sắt thép mạnh hơn các vật làm bằng vật liệu khác.
C. Vì không gian bên trong và xung quanh Trái Đất tồn tại từ trường.
D. Vì trên bề mặt Trái Đất có nhiều mỏ đá nam châm.
Lời giải:
Đáp án đúng là: C
Trái Đất là một thanh nam châm khổng lồ vì không gian bên trong và xung quanh Trái Đất tồn tại từ trường.
Bài 20.2 trang 54 SBT Khoa học tự nhiên 7: Từ trường Trái Đất mạnh nhất ở
A. vùng xích đạo.
B. vùng địa cực.
C. vùng đại dương.
D. vùng có nhiều quặng sắt.
Lời giải:
Đáp án đúng là: B
Từ trường Trái Đất mạnh nhất ở vùng địa cực.
Bài 20.3 trang 54 SBT Khoa học tự nhiên 7: Phát biểu nào sau đây là đúng?
A. Cực Bắc địa từ trùng với cực Nam địa lí.
B. Cực Bắc địa từ trùng với cực Bắc địa lí.
C. Cực Nam địa từ trùng với cực Nam địa lí.
D. Cực Bắc địa từ và cực Bắc địa lí không trùng nhau.
Lời giải:
Đáp án đúng là: D
A, B, C sai vì trục cực từ và trục cực địa lý không trùng nhau.
Bài 20.4 trang 54 SBT Khoa học tự nhiên 7: La bàn là một dụng cụ dùng để xác định
A. khối lượng một vật.
B. phương hướng trên mặt đất.
C. trọng lượng của vật.
D. nhiệt độ của môi trường sống.
Lời giải:
Đáp án đúng là: B
La bàn là một dụng cụ dùng để xác định phương hướng trên mặt đất.
Bài 20.5 trang 54 SBT Khoa học tự nhiên 7: Bộ phận chính của la bàn là
A. để la bàn.
B. mặt chia độ.
C. kim nam châm.
D. hộp đựng la bàn.
Lời giải:
Đáp án đúng là: C
Bộ phận chính của la bàn là kim nam châm.
Bài 20.6 trang 54 SBT Khoa học tự nhiên 7: Dựa vào các tư liệu tham khảo trên mạng internet, em hãy nêu một giả thuyết của các nhà khoa học giải thích vì sao chim bồ câu có thể định hướng bay trở về chỗ ban đầu mà không bị lạc.
Lời giải:
Chim bồ câu định hướng nhờ khả năng cảm ứng của nó với từ trường của Trái Đất.
Bài 20.7 trang 54 SBT Khoa học tự nhiên 7: Hãy chỉ ra các bộ phận của la bàn trong hình dưới đây.
Lời giải:
Bài 20.8 trang 55 SBT Khoa học tự nhiên 7:
a) Vì sao trong lúc sử dụng la bàn để xác định phương hướng, ta không để la bàn nằm gần các la bàn khác?
b) Một bạn ngồi cạnh loa ti vi trong lúc tìm phương hướng bằng la bàn. Em có lời khuyên nào đối với bạn này?
Lời giải:
a) Các kim la bàn có từ tính nên chúng sẽ bị ảnh hưởng lẫn nhau khiến việc xác định phương hướng kém chính xác.
b) Em cần đề nghị bạn ấy đi ra xa loa, vì loa có nam châm sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của kim la bàn.
Bài 20.9 trang 55 SBT Khoa học tự nhiên 7: Vì sao khi sử dụng la bàn để xác định phương hướng, cần đặt la bàn ở xa các dây dẫn đang có dòng điện chạy qua?
Lời giải:
Cần đặt la bàn ở xa các dây dẫn đang có dòng điện chạy qua vì la bàn có thể chỉ sai hướng do chịu ảnh hưởng của từ trường do dòng điện tạo ra.
Bài 20.10 trang 55 SBT Khoa học tự nhiên 7: Tại vùng Florida (Hoa Kỳ), các nhà khoa học tìm cách đưa cá sấu ra xa khỏi gần khu dân cư nhưng sau một thời gian, cá sấu quay lại vị trí cũ. Sau đó, vào năm 2004, các nhà khoa học đã tìm ra một phương pháp để xử lí là gắn hai thanh nam châm vào hai bên đầu của cá sấu thì chúng không thể tìm lại vị trí cũ.
Em hãy thảo luận và đưa ra Lời giải: thích cho hiện tượng này.
Lời giải:
Các nhà khoa học cho rằng cá sấu có thể trở về chỗ cũ vì chúng có khả năng định hướng nhờ vào từ trường Trái Đất. Vì vậy, đeo các nam châm và hai bên đầu khiến chúng bị “nhiễu” không còn phân biệt từ trường của Trái Đất.
