TÓM TẮT LÝ THUYẾT
I. Sinh sản là gì?
Sinh sản là quá trình tạo ra những cá thể mới, đảm bảo sự phát triển liên tục của loài.
Có hai hình thức sinh sản ở sinh vật: sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính.
II. Sinh sản vô tính
1. Khái niệm
Sinh sản vô tính là hình thức sinh sản không có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái, cơ thể con được tạo thành từ một phần của cơ thể mẹ.
Các vi khuẩn, nguyên sinh vật, nấm, một số động vật và nhiều loài thực vật có hình thức sinh sản này.
2. Các hình thức sinh sản vô tính ở thực vật
Có hai hình thức: sinh sản sinh dưỡng, sinh sản bằng bào tử.
- Sinh sản sinh dưỡng là hình thức sinh sản trong đó cơ thể mới được hình thành từ cơ quan sinh dưỡng của cơ thể mẹ.
- Gọi hình thức sinh sản từ thân, rễ, lá là sinh sản sinh dưỡng vì ở hình thức này cơ thể mới được hình thành từ cơ quan sinh dưỡng của cơ thể mẹ (thân, rễ, lá).
3. Các hình thức sinh sản vô tính ở động vật
a. Này chổi
Này chổi là hình thức sinh sản trong đó “chồi” được mọc ra từ cơ thể mẹ, lớn dần lên và tách ra khỏi cơ thể mẹ thành cơ thể mới như ở thủy tức hoặc vẫn dính với cơ thể mẹ tạo thành tập đoàn gồm nhiều cá thể như ở san hô.
b. Phân mảnh
Là hình thức sinh sản mà mỗi mảnh nhỏ riêng biệt của các cơ thể mẹ có thể phát triển thành một cơ thể mới hoàn chỉnh. Hình thức sinh sản này xảu ra ở giun dẹp hoặc sao biển…
c. Trinh sản (trinh sinh)
Trinh sản là hình thức sinh sản trong đó tế bào trứng không thụ tinh phát triển thành cơ thể mới. Hình thức sinh sản này gặp ở rệp cây, ong, kiến và một số thằn lằn…
4. Vai trò và ứng dụng của sinh sản vô tính
- Duy trì được tính trạng tốt ở sinh vật phục vụ con người.
- Tạo giống sạch bệnh.
- Khôi phục giống cây quý hiếm đang có nguy cơ tuyệt chủng hay bị thoái hóa.
- Nhân nhanh giống cây trồng, góp phần hạ thấp giá thành.
Ứng dụng hình thức sinh sản sinh dưỡng do con người tiến hành:
- Giâm cành (cây sắn, cây hoa và cây ăn quả...): là cắt đoạn cành có đủ mắt cắm xuống đát ẩm hoặc giá thể để cho cành đó ra rễ và phát triển thành cây mới.
- Chiết cành (cây ăn quả lâu năm): làm cành ra rễ ngay trên cây, rồi cắt đoạn cành mang rễ đó trồng thành cây mới.
- Ghép cây (ghép các cây khác nhau cùng loài/cùng giống)
- Nuôi cấy tế bào và mô thực vật: nuôi cấy tế bào hoặc mô từ một phần của cơ thể thực vật như củ, lá, ngọn ... trong môi trường dinh dưỡng thích hợp, điều kiện vô trùng để tạo cây con.
Nuôi cấy tế bào và mô thực vật là phương pháp nhân giống vô tính hiệu quả nhất, tạo ra số lượng lớn cây con đồng đều, sạch bệnh, giữa được đặc tính tốt của cây mẹ và hiệu quả kinh tế cao.
Tuy nhiên phương pháp này đòi hỏi trang thiết bị hiện đại và trình độ kĩ thuật cao.
CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA
Mở đầu
Trả lời câu hỏi trang 158 SGK KHTN 7
Những “nhành cây” với màu sắc rực rỡ trong hình bên là các tập đoàn san hô gồm hàng nghìn cá thể dính liền với nhau, được tạo thành nhờ hình thức sinh sản vô tính. Vậy sinh sản vô tính là gì?
Lời giải
Sinh sản vô tính hình thức sinh sản mà cơ thể con được tạo thành từ một phần cơ thể mẹ, không có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái.
I. Sinh sản là gì?
Trả lời câu hỏi trang 158 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Quan sát hình 39.1 kết hợp kiến thức đã biết, hãy nêu khái niệm sinh sản và lấy ví dụ
Lời giải
Sinh sản là quá trình tạo ra những cá thể mới, đảm bảo sự phát triển liên tục của loài
VD: Gà đẻ trứng, Lợn đẻ con, tre sinh sản bằng rễ ra măng non
II. Sinh sản vô tính
Trả lời câu hỏi trang 159 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Câu 1: Quan sát hình 39.2 và 39.3, 39.4 kết hợp đọc thông tin trong mục II, đánh dấu X vào ô phù hợp theo mẫu bảng 39.1
Bảng 39.1
Con sinh ra có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái | Con sinh ra từ một phần cơ thể mẹ | Con có các đặc điểm giống hệt cơ thể mẹ | Con có những đặc điểm khác cơ thể mẹ | |
Sinh sản ở trùng roi | ||||
Sinh sản ở cây gừng | ||||
Sinh sản ở thủy tức |
Câu 2: Dựa vào kết quả ở câu 1, em hãy nêu các đặc điểm của sinh sản vô tính
Lời giải
Câu 1:
Con sinh ra có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái | Con sinh ra từ một phần cơ thể mẹ | Con có các đặc điểm giống hệt cơ thể mẹ | Con có những đặc điểm khác cơ thể mẹ | |
Sinh sản ở trùng roi | x | x | ||
Sinh sản ở cây gừng | x | x | ||
Sinh sản ở thủy tức | x | x |
Câu 2:
Đặc điểm của sinh sản vô tính:
+ Không cần sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái.
+ Con được sinh ra bằng cách: phân đôi hoặc mọc chồi.
+ Con sinh ra có đặc điểm giống nhau (trùng roi).
+ Con sinh ra có những đặc điểm khác mẹ (chồi mọc ra từ củ gừng).
+ Con tách mẹ ra vẫn sống được.
Trả lời câu hỏi trang 159 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Hãy kể tên một số loài cây khác có khả năng sinh sản bằng rễ, thân, lá mà em biết. Vì sao người ta gọi hình thức sinh sản từ rễ, thân, lá là sinh sản sinh dưỡng?
Lời giải
- Một số loài cây có khả năng sinh sản bằng rễ, thân, lá:
+ Sinh sản bằng rễ: gừng, cỏ mần trầu, cây dong ta,…
+ Sinh sản bằng thân: sắn, khoai lang, rau má, rau ngót,…
+ Sinh sản bằng lá: cây thuốc bỏng, cây càng cua, cây bèo cái, cây sam nhật,…
- Người ta gọi hình thức sinh sản từ thân, rễ, lá là sinh sản sinh dưỡng vì ở hình thức này cơ thể mới được hình thành từ cơ quan sinh dưỡng từ của cơ thể mẹ (thân, rễ, lá).
Trả lời câu hỏi trang 160 SGK KHTN 7
* Hoạt động
Đọc thông tin mục 3 và hoàn thành bản theo mẫu bảng 39.2
Đặc điểm Hình thức sinh sản | Giống | Khác |
| Nảy chồi | ||
| Phân mảnh | ||
| Trình sản |
Lời giải
Đặc điểm
Hình thức sinh sản | Giống | Khác |
| Nảy chồi | Không có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái, các cá thể con sinh ra giống hệt nhau và giống hệt mẹ về di truyền. | Là hình thức sinh sản “chồi” được mọc ra từ cơ thể mẹ, lớn dần lên và tách ra khỏi cơ thể mẹ thành cơ thể mới hoặc vẫn dínhh với cơ thể mẹ tạo thành tập đoàn |
| Phân mảnh | Mỗi mảnh nhỏ riêng biệt của cơ thể mẹ phát triển thành một cơ thể mới hoàn chỉnh | |
| Trình sản | Tế bào trứng không thụ tinh phát triển thành cơ thể mới |
Trả lời câu hỏi trang 161 SGK KHTN 7
* Hoạt động
Em hãy tìm hiểu trên sách, báo, internet hoặc người thân về những hạn chế của hình thức sinh sản vô tính ở sinh vật
Lời giải
Không phủ nhận vai trò của sinh sản vô tính như: tạo giống cây sạch bệnh, nhân nhanh giống quý hiếm đang có nguy cơ tuyệt chủng hay bị thoái hóa; nhân nhanh giống cây trồng, giúp hạ thấp thành, nâng cao hiệu quả kinh tế.
Những hạn chế mà sinh sản vô tính ở sinh vật là: Đời con không đa dạng di truyền, đời con thống nhất về mặt di truyền; nên thích ứng kém trước điều kiện môi trường thay đổi, có thể dẫn đến hàng loạt cá thể bị chết, thậm chí toàn bộ quần thể bị tiêu diệt.
Trả lời câu hỏi trang 163 SGK KHTN 7
* Hoạt động
Câu 1: Đọc thông tin ở mục 4 và hoàn thành bảng theo mẫu bảng 39.3
Phương pháp nhân giống | Áp dụng với các cây | Ưu điểm |
| Giâm cành | ||
| Chiết cành | ||
| Ghép | ||
| Nuôi cấy tế bào, mô |
Câu 2: Tại sao cành được sử dụng để giâm bảo có đủ mắt, chồi
Câu 3: Để khôi phục các loài thực vật quý hiếm đang có nguy cơ tuyệt chủng, phương pháp nhân giống nào được sử dụng có hiệu quả nhất? Vì sao?
Lời giải
Câu 1:
Bảng 39.3
Phương pháp nhân giống | Áp dụng với các cây | Ưu điểm |
Giâm cành | Sắn, mía, các cây hoa (hoa hồng, hoa cúc,…) và các cây ăn quả (dâu tằm, chanh,…). | Đơn giản, dễ thực hiện. |
Chiết cành | Các cây ăn quả lâu năm như hồng xiêm, cam, bưởi,… | Rút ngắn thời gian sinh trưởng của cây con, nhanh cho thu hoạch. |
Ghép | Có thể ghép các cây khác nhau nhưng cùng loài như mít với mít, bơ với bơ,.., hoặc các cây cùng giống như cam với bưởi, hoa quỳnh với thanh long,… | Kết hợp được các ưu điểm của cành/mắt ghép và gốc ghép theo mong muốn của con người. |
Nuôi cấy tế bào, mô | Những cây khó nhân giống bằng các phương pháp thông thường: các giống hoa, cây thuốc, cây gỗ quý hiếm như hoa phong lan, sâm ngọc linh, trầm hương,… | Tạo ra số lượng lớn các cây con đồng đều, sạch bệnh, giữ được đặc tính tốt của cây mẹ và mang lại hiệu quả kinh tế cao. |
Câu 2:
Cành được sử dụng để giâm bảo có đủ mắt, chồi vì sau khi cắm cành có đủ mắt, chồi xuống đất ẩm từ các mắt sẽ mọc ra rễ mới. Tiếp đó các mầm non sẽ mọc lên từ chồi và để phát triển thành cây mới.
Câu 3:
- Để khôi phục các loài thực vật quý hiếm đang có nguy cơ tuyệt chủng, phương pháp nhân giống được sử dụng hiệu quả nhất là nuôi cấy tế bào, mô.
- Giải thích: Dùng phương pháp nhân giống vô tính trong trường hợp này vì những cây này rất khó để nhân giống bằng các phương pháp thông thường khác đồng thời phương pháp nhân giống vô tính cũng là phương pháp nhân giống tiết kiệm giống gốc nhất (chỉ cần một phần nhỏ của củ, lá, ngọn, bao phấn,… là có thể tạo ra rất nhiều cây con).
