TÓM TẮT LÝ THUYẾT
I. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản ở sinh vật
1. Các yếu tố bên trong
Một số yếu tố bên trong ảnh hưởng đến sinh sản của sinh vật như đặc điểm di truyền, hormone, tuổi của sinh vật.
2. Các yếu tố bên ngoài
Ánh sáng, độ ẩm, nhiệt độ và chế độ dinh dưỡng là những yếu tố bên ngoài chủ yếu ảnh hưởng tới quá trình sinh sản ở sinh vật.
Ở thực vật, độ ẩm và nhiệt độ không khí quá cao hay quá thấp đều làm giảm hiệu quả thụ phấn và thụ tỉnh, làm tăng số lượng hạt lép.
Nhiệt độ môi trường quá cao hoặc quá thấp làm giảm quá trình sinh trứng ở động vật.
II. Điều hòa, điều khiển sinh sản ở sinh vật
1. Điều hòa sinh sản ở sinh vật
Quá trình sinh sản của sinh vật diễn ra bình thường là nhờ các cơ chế điểu hoà. Cơ chế điều hoà sinh sản ở sinh vật chủ yếu là điều hoà quá trình sinh giao tử.
Ở thực vật, sự ra hoa chịu ảnh hưởng của một số hormone, ví dụ: hormone florigen kích thích sự ra hoa.
Ở động vật, một số hormone do tuyến yên tiết ra có khả năng điều khiển quá trình sinh tinh trùng và trứng.
2. Điều khiển sinh sản ở sinh vật
Dựa vào ảnh hưởng của hormone và các yếu tố môi trường ảnh hưởng tới sinh sản ở động vật, người ta chủ động điều khiển quá trình sinh sản phù hợp với mục đích trồng trọt và chăn nuôi.
III. Vận dụng những hiểu biết về sinh sản hữu tính trong thực tiễn đời sống
1. Trong trồng trọt
- Các biện pháp điều khiển sinh sản ở thực vật:
+ Sử dụng hormone kích thích sinh sản.
+ Điều chỉnh nhiệt độ, chế độ chiếu sáng, chế độ dinh dưỡng để kích thích cây ra hoa, tạo quả trái vụ,…
+ Trực tiếp thụ phấn cho cây đồng thời chủ động bảo vệ và phát triển các loài côn trùng thụ phấn trong tự nhiên nhằm nâng cao hiệu quả thụ phấn, giúp tăng năng suất quả và hạt.
+ Sử dụng phương pháp chăm sóc thích hợp như ngắt ngọn để kích thích phát triển nhiều chồi, nhánh giúp cây ra nhiều quả hơn,…
2. Trong chăn nuôi
- Ý nghĩa của việc điều khiển số con trong chăn nuôi: Tạo ra số lượng con trong đàn phù hợp với mục tiêu chăn nuôi, đem lại hiệu quả kinh tế cao.
- Ý nghĩa của việc điều khiển giới tính trong chăn nuôi: Giúp con người tạo ra được tỉ lệ đực : cái trong đàn đáp ứng mục đích sản xuất. Ví dụ: Nếu mục đích nhân giống nhanh thì cần nhiều con cái; còn để đáp ứng nhu cầu cung cấp thịt, lông, tơ,… thì cần nhiều con đực.
CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA
Mở đầu
Trả lời câu hỏi trang 169 SGK KHTN 7
Sự sinh sản của sinh vật có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với chăn nuôi và trồng trọt. Liệu con người có thể chủ động điều khiển quá trình sinh sản của vật nuôi và cây trồng theo ý muốn để nâng cao năng suất chăn nuôi và trồng trọt không? Nếu có thì tiến hành ra sao?
Lời giải
Sinh sản ở sinh vật nhằm giúp chúng duy trì đặc điểm của mình cho các thế hệ đời con… Quá trình này chịu tác động của các yếu tố bên trong và các yếu tố bên ngoài.
+ Yếu tố bên trong như: Hormone, tuổi của sinh vật, đặc điểm di truyền (gen,…)
+ Yếu tố bên ngoài như: Nhiệt độ, ánh sáng, môi trường sống, chế độ dinh dưỡng…
Tất cả các yếu tố trên con người có thể tiến hành nhân tạo hoặc can thiệp vào quá trình tạo giao tử ở sinh vật nhằm điều khiển quá trình sinh sản đó theo hướng mong muốn.
I. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản ở sinh vật
Trả lời câu hỏi trang 169 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Em hãy lấy ví dụ về ảnh hưởng của một số yếu tố môi trường đến sự sinh sản của sinh vật
Lời giải
Ví dụ về ảnh hưởng của một số yếu tố môi trường đến sự sinh sản của sinh vật:
+ Độ ẩm và nhiệt độ không khí quá cao hay quá thấp đều làm giảm hiệu quả thụ phấn và thụ tinh, làm tăng số hạt lép ở thực vật.
+ Nhiệt độ môi trường quá cao hoặc quá thấp ảnh hưởng đến quá trình sinh trứng ở động vật. Ví dụ: Cá chép chỉ đẻ ở nhiệt độ trên 15oC.
+ Điều chỉnh ánh sáng có thể làm cho gà đẻ 2 trứng/ ngày.
+ Trứng rùa được ấp ở nhiệt độ nhỏ hơn 23 độ C vào 1/3 của kỳ ấp trứng thì rất hiếm nở; trứng được ấp ở nhiệt độ lớn hơn 33 độ C trong thời gian dài sẽ làm chết phôi trứng không nở được.
III. Vận dụng những hiểu biết về sinh sản hữu tính trong thực tiễn đời sống
Trả lời câu hỏi trang 171 SGK KHTN 7
* Hoạt động
Dựa vào thông tin trên và liên hệ kiến thức đã học để thực hiện các yêu cầu và câu hỏi sau:
Câu 1: Trình bày các biện pháp điều khiển sinh sản ở thực vật. Lấy ví dụ trong thực tế.
Câu 2: Giải thích tại sao cần phải bảo vệ một số loài côn trùng như ong mật, ong bắp cày.
Câu 3: Giải thích cơ sở của việc tạo thành quả không hạt và kể tên một số quả không hạt mà em biết.
Câu 4: Việc trồng cây đúng thời vụ có ý nghĩa gì đối với quá trình sinh sản ở thực vật? Giải thích.
Lời giải
Câu 1:
Các biện pháp điều khiển sinh sản ở thực vật:
- Sử dụng hormone
- Điều chỉnh nhiệt độ, chế độ chiều sáng, chế độ dinh dưỡng, ...
Ví dụ: cây thanh long chỉ ra hoa, tạo quả vào mùa hè, muốn cây ra hoa vào mùa đông người ta đã thắp đèn chiếu sáng cho cây vào ban đêm.
Câu 2:
Ong đất còn gọi là ong bắp cày thường làm tổ ở các gốc cây mục rỗng hay dưới mô đất. Đây là loài có nọc cực độc nhưng lại đang được săn lùng bởi ong đất và nhộng của nó có thể chế biến thành nhiều món ăn giàu đạm, bổ dưỡng hoặc được cho là có thể ngâm rượu để chữa các bệnh về xương cốt. Ngoài khả năng thụ phấn cho cây trồng thì ong còn có tố chất sát thủ và là ứng viên tiềm năng của thiên địch trong nông nghiệp. Một số loài ong trở thành thiên địch bởi đặc điểm tập tính ăn côn trùng của chúng, nhờ đó mà tiêu diệt được nhiều loài côn trùng gây hại và góp phần hạn chế sử dụng hóa chất trong canh tác.
Câu 3:
- Cơ sở của việc tạo thành quả không hạt: Ngăn không cho hoa thụ phấn và kích thích bầu nhụy phát triển thành quả không hạt.
- Một số loại quả không hạt: Chanh, nho, dưa hấu, bưởi, cam, táo,...
Câu 4:
Người ta phải trồng cây đúng thời vụ là vì: các loại cây khác nhau có quá trình sinh sản khác. Cho nên, muốn cho cây sinh sản phát triển tốt thì phải trồng cây vào thời điểm có khí hậu, thời tiết phù hợp nhất đổi với cây. Có như vậy cây mới sử dụng được các yếu tố ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm... của môi trường phù hợp nhất và hiệu quả nhất cho thực vật
Trả lời câu hỏi trang 172 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Câu 1: Điều khiển số con và giới tính của đàn con có ý nghĩa như thế nào trong chăn nuôi?
Câu 2: Em hãy nêu một số thành tựu về điều khiển sinh sản ở động vật trong chăn nuôi?
Lời giải
Câu 1:
Điều khiển số con và giới tính của đàn con có ý nghĩa quan trọng trong chăn nuôi, ta có thể điều khiển số con và giới tính của đàn con để đáp ứng tốt nhât mục đích, nhu cầu mong muốn của người chăn nuôi
Câu 2:
- Nuôi cấy phôi ở bò: Người ta dùng hormone kích thích trứng chín và rụng, cho trứng đó thụ tinh với tinh trùng trong ống nghiệm để phát triển thành phôi, tùy từng đối tượng mà người ta đem cấy ngay phôi đó vào tử cung con cái hoặc tách phôi thành nhiều phần, mỗi phần phát triển thành một phôi mới rồi cấy vào tử cung của các con cái để tạo ra số lượng con lớn.
- Thay đổi thời gian chiếu sáng đối với gà nuôi làm cho gà có thể đẻ 2 trứng/ngày.
- Cá mè, cá trắm cỏ không đẻ trong ao nuôi. Tiêm dịch chiết từ tuyến dưới não của các loài cá khác làm cho trứng chín hàng loạt, sau đó nặn trứng ra và cho thụ tinh nhân tạo bên ngoài cơ thể rồi đem ấp nở ra cá con.
